Zal Mahmud Paşa Külliyesi

Eyüp ilçesinde bulunan Zal Mahmud Paşa Külliyesi, Sultan III. Murad döneminde vezir Zal Mahmud Paşa ile II. Selim’in kızı Şah Sultan tarafından Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. Külliye, cami, iki medrese, türbe ve çeşmeden oluşur. Eğimli bir araziye yayılan yapı, cami ile medreselerden birini üst kotta, türbe ve diğer medrese ile çeşmeyi alt kotta konumlandırmıştır. İnşaat çalışmaları 1577’de başlamış, cami 1580, medreseler ise 1582 yılında tamamlanmıştır. Zaman içinde çeşitli onarımlar yapılmış ve külliye günümüzde halen restorasyon çalışmalarına devam edilmektedir.

Cami, kare planlı ve mütevazi büyüklükte bir yapıdır. Merkezi kubbeyi üç yönden kuşatan galeriler, camiye hem Ortaçağ mimarisi etkisi hem de erken Osmanlı dönemine özgü bir görünüm kazandırır. İç mekânda zarif mermer mihrap, dönemin üst düzey İznik çinileri ve özenle işlenmiş minber öne çıkar. Ayrıca, caminin yapısal özellikleri ve pencerelerin bol ışık alması, mekânın aydınlık ve ferah olmasını sağlamaktadır.

Medreseler farklı zamanlarda inşa edilmiş olsa da tek bir külliye programı içinde tasarlanmıştır. Sekizgen planlı türbede, Zal Mahmud Paşa ve eşi Şah Sultan’ın sandukaları yer alır. Külliyeye sonradan eklenen çeşme ise 1590 tarihli kitâbesiyle Şah Sultan’ın vefatından sonra yapılmıştır. Genel olarak külliye, Mimar Sinan’ın hayatının son dönemlerinde tasarladığı, çevre koşullarına ve topografyaya uyum gösteren özgün yapılar arasında yer almaktadır.